• Uit de kankeratlas van het Integraal Kankercentrum Nederland blijkt dat er in de regio een tot 51% hogere kans op longkanker bestaat dan elders in Nederland. 
• Daarnaast kan de veel te hoge concentratie lood in het stof dat Tata Steel verspreidt voor blijvende hersenschade zorgen, vooral bij jonge kinderen. 
• Het RIVM concludeert in 2023: “in de IJmond zitten grotere hoeveelheden Polycyclische Aromatische Koolwaterstoffen (PAK) en metalen in neergedaald stof dan elders in Nederland. Dit is vooral in Wijk aan Zee het geval. Deze hoeveelheden zijn ongewenst voor de gezondheid van kinderen.” 
• Tata Steel maakt elke ochtend speeltuinen schoon in Wijk aan Zee, maar weigert dat te doen in andere omliggende gemeenten. 
• Het RIVM concludeert ook dat de gemeten hoeveelheid PAK en lood niet is afgenomen, ondanks de claim van Tata Steel dat dit wel het geval zou zijn.
• Naast PAK en zware metalen heeft de regio rond Tata Steel te maken met extreem hoge concentraties fijnstof, de hoogste in Nederland.
• Tata Steel is de grootste puntbron van stikstof in Nederland. Die stikstof veroorzaakt luchtvervuiling over een zeer groot gebied.

De norm moet zijn dat mensen recht hebben op een gezonde leefomgeving op de plek waar ze wonen, niet dat een bedrijf recht heeft op vervuiling. Het doet er ook niet toe of mensen er al hun hele leven wonen of pas net zijn gaan wonen, die mensen hebben evenveel rechten. 

Het gaat ook niet om een paar omwonenden. Tata Steel ligt midden in een kleine stad, er wonen 160 duizend mensen in de regio IJmond. Uit een bewonersonderzoek van Ipsos blijkt dat omwonenden over het algemeen niet willen verhuizen maar zich wel zorgen maken over hun gezondheid.

De overheid heeft decennialang weggekeken. Economisch belang werd belangrijker geacht dan de gezondheid van omwonenden. Sinds omwonenden in actie kwamen, een aantal jaar geleden, is de overheid meer gaan handhaven, maar het blijft bij pappen en nathouden. Een probleem is dat Tata Steel het voor elkaar heeft gekregen om in het verleden veel te ruime vergunningen te krijgen, waarmee ze door kunnen gaan met vervuilen. En de overheid maakt bij het toezicht gebruik van de emissiecijfers die Tata Steel zelf verstrekt. Alle instanties wijzen naar elkaar. Omliggende gemeenten hebben niks te zeggen, de omgevingsdienst en de provincie kunnen niets zolang het vergund is, en de minister zegt dat de provincie erover gaat. De gezaghebbende Onderzoeksraad voor de Veiligheid maakte in een recent rapport gehakt van die houding van de overheid. De gezondheid van omwonenden moet weer voorop komen te staan. 

Tata Steel Nederland is de op twee na grootste producent van staal in Europa. Op het enorme terrein van Tata Steel in IJmuiden staan een aantal grote installaties/fabrieken achter elkaar geschakeld. Die zijn allemaal nodig voor de productie van staal uit ijzererts. Vooral de kooksfabrieken, de hoogovens, de pelletfabriek, de sinterfabriek en de oxystaalfabriek stoten schadelijke stoffen uit. Bij de kooksfabrieken is de situatie het meest alarmerend, daarom zien we de kooksfabrieken als de meest ziekmakende installaties van Tata Steel. Wat het allemaal extra urgent maakt is het feit dat de fabriek van Tata Steel middenin dichtbevolkt gebied ligt. Er wonen 160.000 mensen in de IJmond, pal om Tata Steel heen.

Een kooksfabriek bestaat uit een serie ovens waarin steenkool langdurig wordt verhit tot ongeveer 1000 graden. Daardoor ontstaat ‘kooks’ (of cokes in het Engels), een soort briketten. De kooks wordt gebruikt in de hoogovens om ijzer te maken uit ijzererts. Bij de productie van kooks komen gassen vrij die zeer veel CO2 bevatten. Die gassen gaan naar de energiecentrales van Vattenfall pal naast het Tata Steel terrein. Vattenfall maakt er elektriciteit en warmte van die Tata Steel weer gebruikt. Op het terrein van Tata Steel staan twee grote kooksfabrieken. Kooksfabriek 1 is al bijna 100 jaar oud en heeft in 1980 voor het laatst een grote revisie gehad. Kooksfabriek 2 werd gebouwd in 1972 en is dus al meer dan 50 jaar oud. Kooksfabriek 2 is ook de grootste en heeft maar liefst 108 ovens (waarvan een twintigtal inmiddels is ingestort en volgestort met zand). Tata Steel produceert niet alleen kooks voor eigen gebruik. Een deel wordt weer geëxporteerd. De kooksfabrieken van Tata Steel in IJmuiden zijn ver over de normale levensduur en hadden allang gesloten moeten worden. Kooksfabriek 2 had vanaf het begin af aan al constructiefouten waardoor die lekt. Daarbij komen kankerverwekkende stoffen vrij. Er vinden geregeld incidenten plaats met zogenaamde ‘rauwe kooks’. De steenkool is dan onvoldoende verhit geweest en de kooks zijn nog niet ‘gaar’ als de oven open gaat. Dit gaat gepaard met zwarte wolken die vol zitten met kankerverwekkende stoffen. Het produceren van rauwe kooks is illegaal

Dan wordt de huidige bedrijfsvoering onhoudbaar. Tata Steel schat zelf de kosten van sluiting van kooksfabriek 2 op 300 miljoen euro. Dat bedrag bestaat uit inkoop van kooks en inkoop van aardgas, omdat de kooksfabrieken ook gas produceren waar energie van wordt gemaakt via de energiecentrales van Vattenfall. Tata Steel moet dan veel sneller vergroenen om overeind te blijven. Nu wil Tata Steel de kooksfabriek 2 pas in 2030 sluiten, als er een vervangen fabriek af is waarmee staal gemaakt kan worden met behulp van aardgas in plaats van steenkool. Kooksfabriek 1 gaan nog veel later dicht, pas na 2035, als de overige fabrieken af zijn en alle kooksfabrieken en hoogovens dicht kunnen. Dat is veel te laat. 

In de laatste plannen lijkt Tata Steel toch weer te kiezen voor CO2-opslag. Ze hebben het vaak over groene waterstof, maar als je naar de plannen kijkt dan gaan ze inzetten op de fossiele route van aardgas met CO2-opslag. Dat is geen duurzame oplossing. Tata Steel investeert zelf helemaal niet in groene waterstof maar wacht totdat het vanzelf naar hun toe komt en neemt het alleen af als dat goedkoop genoeg is. Tata Steel gaat meer inzetten op staal maken uit schroot, dat is positief, maar dat percentage kan nog veel verder omhoog. Wij steunen het plan van omwonenden: Gezondheidsultimatum.nl. Daarin is Tata Steel in 2030 helemaal groen, en wordt de productie met 40% verlaagd. Dat past beter in de dichtbevolkte IJmond.

Er is ruimte voor staalproductie in de IJmond, maar alleen als dat past binnen de grenzen van een gezonde leefomgeving en een gezond klimaat. Nu is de winstgevendheid van Tata Steel leidend en de gezondheid van omwonenden ondergeschikt. Dat moet omdraaien. Om dit waar te maken is een plan nodig waar snelle sluiting van de kooksfabrieken onderdeel van is. Dat kan door veel meer in te zetten op circulair staal. Tata Steel maakt maar voor 15 – 20% gebruik van schroot als grondstof voor staalproductie, terwijl dat in Europa gemiddeld 56% bedraagt en in de VS nog veel meer. Gek genoeg wordt 80% van het in Nederland ingezamelde schroot geëxporteerd. Door meer in te zetten op dit schroot kan Tata Steel veel sneller verduurzamen. Voor staalproductie uit schroot is tot 75% minder energie nodig dan staalproductie uit ijzererts. Tata Steel moet ook veel meer inzetten op dit circulaire staal om in lijn te blijven met de Nederlandse circulariteitsdoelen: 50% hergebruik van grondstoffen in 2030 en een 100% circulaire economie in 2050.

We verwachten niet dat Tata Steel eigenhandig gaat besluiten de kooksfabrieken te sluiten. De overheid zal dat moeten afdwingen in onderhandelingen die nu plaatsvinden. Het klopt dat de provincie Noord-Holland als bevoegd gezag over de vergunningen voor Tata Steel gaat, maar uiteindelijk is minister Adriaansens van Economische Zaken en Klimaat nu aan zet.

Samen roepen we haar op om tijdens de huidige onderhandelingen met Tata Steel de gezondheid van omwonenden op één te zetten en af te dwingen dat Tata Steel razendsnel vergroent:

• Sluit de meest ziekmakende onderdelen: kooksfabriek 2 in 2025 en kooksfabriek 1 vóór 2030.
• Stel vanaf 2030 een verbod op kolen in voor Tata Steel, net als al het geval is bij energiebedrijven.

De situatie van Tata Steel is zorgelijk. Dat komt door onverantwoorde bedrijfsvoering door de top van Tata die jarenlang de winst heeft weggesluisd en niet heeft geïnvesteerd in schonere fabrieken. Dat diezelfde top nu zegt de stokoude kooksfabriek 2 niet te kunnen sluiten omdat dat te duur zou zijn en dat geld nodig is voor verduurzaming, is een omdraaiing van die realiteit.

Greenpeace wil dat die kooksfabriek snel sluit, maar wil nadrukkelijk niet dat Tata Steel sluit. Wij waarderen het feit dat de vakbond FNV de nek heeft uitgestoken en gepleit heeft voor een groenere koers. In het oorspronkelijke plan van de FNV zou kooksfabriek 2 al in 2025 sluiten, de Tata-directie heeft dat vijf jaar naar achteren geschoven. Wij kunnen dat niet accepteren. Wij hopen het met de vakbond eens te kunnen worden over een alternatief op basis van sluiting van kooksfabriek 2 en een verschuiving van de focus naar staalproductie gemaakt uit schroot. 

Mocht Tata Steel de energietransitie niet overleven, dan zal er geen sprake zijn van massale werkloosheid. Werkgevers in de regio staan in de rij voor de vakmensen van Tata Steel, blijkt uit een onderzoek in opdracht van Greenpeace en Urgenda. Er is een groot tekort aan technisch personeel in de energietransitie. Wel is het belangrijk dat werknemers in de fossiele industrie niet de dupe worden van deze transitie. Er is een fonds nodig waarmee een goede overgang voor deze werknemers naar ander werk wordt gegarandeerd.